Κουτσόπετρα Παναγιώτα Α2

Από την αρχαιότητα έχει διαπιστωθεί η παιδαγωγική αξία και η σημαντικότητα του παιχνιδιού για τη σωστή σωματική, γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Με το παιχνίδι το παιδί δημιουργεί ένα φανταστικό κόσμο μέσα στον οποίο διασκεδάζει, αλληλεπιδρά με άλλα παιδιά, εξερευνά το περιβάλλον του, μαθαίνει τον εαυτό του, καλλιεργεί τη δημιουργικότητά του. Έτσι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το παιδί έπρεπε να ασχολείται με παιδαγωγικά ομαδικά παιχνίδια για να προετοιμαστεί καλύτερα στη μελλοντική ιδιότητα του πολίτη (Νόμοι 1, 643c).

“Με την άσκηση του παιχνιδιού είναι δυνατόν οι προτιμήσεις και οι επιθυμίες του παιδιού να στραφούν προς το σκοπό όπου θα καταλήξουν, όταν θα φτάσει στην ώριμη ηλικία”.

Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών, ομαδικών ή ατομικών, με ή χωρίς τη χρήση αντικειμένων. Κάποια από αυτά παραμένουν γνωστά ως τις μέρες μας, όπως η αμπάριζα, η τυφλόμυγα (χαλκή μυία), τα αγαλματάκια (ακινητίδα), τα πεντόβολα (πεντάλιθα), το κρυφτό (αποδιδρασκίνδρα), οι κούκλες (πλαγγόνες), η κουδουνίστρα (πλαταγή) και το αλογάκι. Αυτά τα παιχνίδια μάς είναι γνωστά από γραπτές πηγές, αναπαραστάσεις σε αγγεία και επιτύμβιες στήλες που απεικονίζουν παιδιά που παίζουν, αλλά κυρίως τα ίδια τα αντικείμενα που έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας. Τα περισσότερα από τα παιχνίδια που έχουν διασωθεί προέρχονται από ταφικό υλικό. Επικρατούσε πράγματι η συνήθεια να θάβουν ένα παιδί που πέθανε μικρό μαζί με τα παιχνίδια του.

Τα πρώτα παιχνίδια

Τη μέρα της γέννησής του, το παιδί έπαιρνε τα πρώτα του δώρα, που ήταν, φυσικά, παιχνίδια! Κυρίως ήταν αντικείμενα που έκαναν θόρυβο, όπως οι κουδουνίστρες (σείστρα). Ήταν φτιαγμένα από πηλό και πιο σπάνια από μέταλλο, περιείχαν χαλίκια ή πήλινες μπαλίτσες που έκαναν θόρυβο και είχαν διάφορα σχήματα, αρχίζοντας από τον απλό δίσκο έως αυτά που είχαν τη μορφή ανθρώπου ή ζώου.

Την πέμπτη ή την έβδομη ημέρα μετά τη γέννηση του παιδιού εόρταζαν τις Αμφιδρομίες, όπου έκαναν στο παιδί το γύρω της εστίας, του οικογενειακού βωμού, και του πρόσφεραν δώρα. Την ένατη ή τη δέκατη μέρα ακολουθούσε η μέρα που έδιναν το όνομα στο παιδί, τότε του έδιναν επίσης και το φυλαχτό του (τη bulla των Ρωμαίων), που φορούσε συνήθως το νήπιο γύρω στο λαιμό ή μπροστά στο στήθος για να προστατεύεται από τα κακά πνεύματα. Άλλες ευκαιρίες για να προσφέρουν δώρα στα παιδιά ήταν τα γενέθλια, η αρχή του χρόνου, καθώς και θρησκευτικές εορτές όπως τα Ανθεστήρια, προς τιμή του Διονύσου.

Στο τέλος, όταν το παιδί έφτανε στην εφηβεία, αφιέρωνε τα παιχνίδια του σε μια θεότητα. Έτσι, την παραμονή του γάμου τους οι νεαρές Ελληνίδες πρόσφεραν τα οικεία αντικείμενα της παιδικής τους ηλικίας, κυρίως τις κούκλες τους, στην Άρτεμη, τη θεά παρθένο. Στην εφηβεία τα παιχνίδια σταματούσαν να έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα και γινόντουσαν τρόποι κοινωνικής διασκέδασης.

Υλικά και τρόποι κατασκευής

Άθυρμα είναι η αρχαία λέξη για το παιχνίδι, συγκεκριμένα για το αντικείμενο που χρησιμοποιείται για να παίξουμε, προέρχεται από το αρχαίο ρήμα ἀθύρω (παίζω, διασκεδάζω). Το κύριο υλικό ήταν ο πηλός όπως αποδεικνύεται από τα πήλινα ειδώλια που έχουν διασωθεί. Εκτός από τα πήλινα παιχνίδια υπήρχαν τα οστέινα ή αυτά που ήταν κατασκευασμένα από φθαρτό υλικό (ξύλο, ύφασμα, κερί) τα οποία όμως έχουν χαθεί για πάντα. Η κατασκευή τους γινόταν στα εργαστήρια κοροπλαστικής. Τα περισσότερα παιχνίδια πλάθονταν με το χέρι, άλλες φορές ο κοροπλάστης δημιουργούσε μια βασική μορφή στον τροχό και μετά πρόσθετε τις λεπτομέρειες. Στο 500 π.Χ. γενικεύεται η χρήση καλουπιού. Σε αυτή την τεχνική, ο κοροπλάστης έφτιαχνε πρώτα μια μήτρα, μετά τη γέμιζε με υγρό πηλό και, όταν στέγνωνε, απομάκρυνε τον πηλό που είχε πάρει τη μορφή της μήτρας. Έπειτα κάλυπτε το παιχνίδι με λευκό επίχρισμα και το έψηνε στο φούρνο. Στο τέλος το παιχνίδι χρωματιζόταν.

Ας γνωρίσουμε λεπτομερώς κάποια από τα παιχνίδια:

·      Κότταβος

Ο κότταβος ήταν παιχνίδι επιδεξιότητας που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες στα νυχτερινά συμπόσια για διασκέδαση. Η προέλευσή του τοποθετείται στη Σικελία, τουλάχιστον δύο χιλιάδες χρόνια πριν.

Σκοπός του παιχνιδιού αυτού ήταν να πετύχουν ένα στόχο. Σαν βολή χρησιμοποιούσαν κρασί που το εκσφενδόνιζαν με το στόμα ή το πετούσαν με το χέρι κρατώντας ένα ρηχό πιάτο. Στόχος ήταν η πλάστιγγα, μια πιατέλα που ήταν προσαρμοσμένη ψηλά σε ένα ραβδί, ή έπλεε σε μια λεκάνη με νερό. Η πλάστιγγα έπρεπε να πέσει κάτω ή να βυθιστεί ή πέφτοντας να γίνει "καπέλο" σε ένα αγαλματάκι που ήταν στημένο από κάτω.

Για ανταμοιβή έβαζαν την πλάστιγγα, ή διάφορα άλλα δώρα. Σημασία είχε όχι μόνο να πετύχουν το στόχο, αλλά και η καλαισθησία της κίνησης και της τροχιάς του βλήματος κατά το παιχνίδι. Το παιχνίδι ήταν τόσο δημοφιλές, που κάποιος ονόματι Αθηναίος λένε ότι είχε συγκεντρώσει πλούσια συλλογή βραβείων.

Ωστόσο, εκτός από παιχνίδι δεξιοτεχνίας, ο κότταβος αποτελούσε επίσης παιχνίδι ερωτικής μαντείας και είχε ως έπαθλο ευνοϊκούς οιωνούς για τις υποψήφιες αγαπημένες. Λέγεται ότι:

" Αν το κρασί έπεφτε μέσα στο σκεύος, το θεωρούσαν καλό οιωνό για την υποψήφια σύντροφό τους. Λέγεται πως η κοπέλα στην οποία απευθυνόταν η ευχή κατά τη διάρκεια της βολής, αποδεχόταν την πρόταση και έτσι ξεκινούσε η ερωτική σχέση τους. "

·      Πλαταγή

Ποιο είναι το πρώτο παιχνίδι με το οποίο ασχολείται ο άνθρωπος στη ζωή του; Η κουδουνίστρα φυσικά. Κάτι αντίστοιχο υπήρχε και στην Αρχαία Ελλάδα. Μια πήλινη κουδουνίστρα την οποία έδιναν στα μωρά για να ξεχνιούνται και να ηρεμούν. Την ονόμαζαν «πλαταγή».

·     
Άθυρμα

Ένα από τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια τα οποία απευθύνονταν σε παιδιά που ναι μεν είχαν μεγαλώσει, όμως δεν ήταν ακόμη σε θέση να βγουν από το σπίτι και να παίξουν με άλλα παιδιά. Έτσι λοιπόν, είχαν το άθυρμα, το οποίο δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα ξύλινο αλογάκι με τροχούς το οποίο έσερναν με σχοινί.

·      Χαλκή Μυία

Η γνωστή σε όλους μας «τυφλόμυγα». Η ονομασία προέρχεται από το είδος της μύγας που το κυρίως σώμα της έχει το χρώμα του χαλκού και που είναι γνωστή ως «χρυσόμυγα». Οι κανόνες ήταν ίδιοι με σήμερα. Τα μάτια ενός παιδιού δένονταν με ένα μαντήλι και προσπαθούσε στα τυφλά να πιάσει κάποιον από τους συμπαίκτες του. Η διαφορά είναι πως αυτοί τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους ή ένα ξύλο.

·      Αποδιδασκίνδρα

Οι κανόνες ήταν απλοί. Ένα παιδί έκλεινε τα μάτια και τα υπόλοιπα έτρεχαν να κρυφτούν. Μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει κάποιον, πρέπει να τρέξει πιο γρήγορα από εκείνον στην αρχική του θέση αλλιώς χάνει. Μιλάμε φυσικά για το «κρυφτό».

·      Πεντέλιθα

Άλλο ένα παιχνίδι το οποίο παιζόταν μέχρι πρόσφατα. Τα γνωστά «πεντόβολα». Κάθε παιδί είχε μπροστά στα πόδια του πέντε βότσαλα. Έπρεπε να πετάξει ένα στον αέρα και να το ξαναπιάσει, αφού πρώτα έχει πάρει ένα από αυτά που βρίσκονται στα πόδια του. Νικητής όποιος κατάφερνε να τα σηκώσει όλα χωρίς να του πέσει το βότσαλο κάτω.

·     
Ασκωλιασμός

Ένα όχι και τόσο γνωστό σε εμάς, αν και σώζεται σε κάποια μέρη της Ηπείρου με την ονομασία «ασκί». Ήταν ένα παιχνίδι ευλυγισίας και ισορροπίας. Οι παίκτες ανέβαιναν επάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί το οποίο ήταν αλειμμένο με λάδι. Νικητής όποιος ισορροπούσε για περισσότερη ώρα πάνω στο ασκί.

·      Κολλαβίζειν

Σήμερα είναι περισσότερο γνωστό στην Ελλάδα ως «μπιζ». Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και γυρίζει την πλάτη στους συμπαίκτες του. Κάποιος από αυτούς τον χτυπά και πρέπει να μαντέψει με ποιο χέρι τον χτύπησε για να πάρει τη θέση του.

·      Ακινητίνδα

Ένα παιχνίδι που παίζεται ακόμη και σήμερα από πολλά παιδιά. Η σύγχρονη ονομασία του είναι «αγαλματάκια ακούνητα, μέρα ή νύχτα;». Στα αρχαία χρόνια παιζόταν όπως και σήμερα. Ένα παιδί ήταν με γυρισμένη την πλάτη και απαγγέλει. Όσο γίνεται αυτό τα παιδιά από πίσω του κινούνται. Όταν σταματήσει γυρίζει απότομα. Όποιος δεν προλάβει να κοκκαλώσει στη θέση του χάνει και βγαίνει από το παιχνίδι.

·      Εις ώμιλλαν

Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Σε αυτό, χάραζαν έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο του ζώου μέσα στον κύκλο. Ο κάθε παίκτης είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο και καθόριζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής.

·      Κερητίζειν

Παιχνίδι που παιζόταν από δύο παίχτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να κατευθύνουν μία σφαίρα με ραβδιά. Υπάρχει ανάγλυφη παράσταση του παιχνιδιού στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.  Ήταν ο πρόδρομος του σημερινού χόκεϊ. Το παιχνίδι διασώθηκε στη Βισαλτία με το όνομα «Γρούνα/Γουρούνα». Ήταν παιχνίδι μιας ολιγάριθμης ομάδας παιδιών. Άρχιζε με την διαδικασία ανάθεσης του ρόλου της μάνας, που ήταν και ανεπιθύμητος ρόλος. Η μάνα προσπαθούσε με ένα ραβδί να βάλει ένα μικρό μεταλλικό κουτί, τη Γρούνα, σε μια μικρή λακκούβα, ενώ οι άλλοι παίχτες επιδίωκαν το αντίθετο. Πάντα όμως η προσπάθεια γινόταν από τη μάνα και αντίπαλο έναν άλλον παίχτη της ομάδας.

·      Χυτρίνδα

Παιχνίδι μιας ομάδας παιδιών. Μετά από κλήρωση ένας παίχτης στεκόταν στο κέντρο κρατώντας με το αριστερό χέρι του μια χύτρα στο κεφάλι του. Οι άλλοι γυρνώντας γύρω του προσπαθούσαν να τον χτυπήσουν κάνοντας έναν διάλογο μαζί του, ενώ προσπαθούσε να χτυπήσει με τα πόδια του κάποιον συμπαίκτη του. Όποιον πετύχαινε έπαιρνε τον ρόλο του με τη χύτρα στο κεφάλι. Σε μια δεύτερη παραλλαγή του παιχνιδιού, δεν υπήρχε χύτρα, υπήρχαν όμως στο κέντρο δύο παίχτες με τον έναν στέκεται στο κέντρο, καθιστός ή όρθιος ως «χύτρα», και ο δεύτερος να ακουμπά το χέρι του στο κεφάλι του πρώτου. Ο δεύτερος από το ζευγάρι προσπαθούσε να φυλάξει την «χύτρα» από τους υπόλοιπους της ομάδας που επιχειρούσαν να τον χτυπήσουν η αλλαγή των ρόλων γινόταν όπως στην πρώτη παραλλαγή. Η δεύτερη παραλλαγή του παιχνιδιού παιζόταν στη Βισαλτία με τον προστατευόμενο παίχτη να κάθεται πάνω σε μια πέτρα.

·      Μοσκίνδα

 Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.

·      Πλαγγόνες

Τα κορίτσια στην αρχαιότητα εκπαιδεύονταν για τον ρόλο της μητέρας από πολύ μικρή ηλικία και γι’ αυτό τον λόγο δεν αποχωρίζονταν τις κούκλες τους, τις πλαγγόνες. Οι κούκλες τους είχαν διαφορετικά ονόματα ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους. Ονομάζονταν «νύμφες και κόρες» όταν ήταν φτιαγμένες από πηλό ή κερί και είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Εκείνες που κινούνταν με τη βοήθεια συρμάτων, όπως οι σημερινές μαριονέτες, ονομάζονταν «νευρόσπαστα» ή «δαίδαλα», αφού οι κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο.

·      Ίυγξ

Ένα από τα παιχνίδια που προτιμούσαν τα παιδιά ήταν η Ίυγξ. Άνοιγαν δύο τρύπες σε ένα ξύλινο τροχίσκο, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού το περιέστρεφαν, μια το τραβούσαν και μια το χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε ένα πουλί, την ίυγγα, δηλαδή τη μυρμηγκοφάγο, από το οποίο πήρε και το όνομά του το παιχνίδι. Λένε μάλιστα πως ανάλογα με τον ήχο που παραγόταν, μπορούσαν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.

·      Αμπάριζα

Ήταν το κυνηγητό, το οποίο συναντάμε σήμερα με το ίδιο όνομα και σαν «σκλαβάκια».

·      Σφαίρα

Η σφαίρα (μπάλα) στην αρχαία Ελλάδα ήταν κατασκευασμένη από αλογότριχες κι ως εξωτερικό περίβλημα είχε δέρμα ή κομμάτια υφάσματος ραμμένα μεταξύ τους. Τη μπάλα δεν τη χτυπούσαν ποτέ με τα πόδια, αλλά έπαιζαν
πάντα με τα χέρια.

·      Διελκυστίνδα/Σκαπέρδα

Στη διελκυστίνδα τα παιδιά στέκονταν σε δύο αντικριστές γραμμές το ένα πίσω από το άλλο, κρατώντας ένα μεγάλο σκοινί. Στο έδαφος, κάτω από το κέντρο του σκοινιού υπήρχε ένα ξύλο για σημάδι. Η μια ομάδα προσπαθούσε να τραβήξει την αντίπαλη ομάδα προς το μέρος της, έτσι ώστε ο πρώτος από την αντίθετη πλευρά να πατήσει το ξύλο.

·      Τροχός

Οι τροχοί ήταν συνήθως χάλκινοι και υπήρχαν μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Η διάμετρός τους ήταν από 80 έως 130 εκατοστά. Ο τροχός δεν ήταν όμως μόνο παιχνίδι. Ο Ιπποκράτης, στο βιβλίο του «Περί Διαίτης», τον συστήνει σε όσους θέλουν να κρατηθούν σε καλή φυσική κατάσταση.

·      Στρόβιλος/Βέμβιξ/Στρόμβος

Είναι η γνωστή μας ξύλινη ή μεταλλική σβούρα. Οι στρόμβοι ήταν φτιαγμένοι από ξύλο, ορείχαλκο ή πηλό.

·      Γιο-Γιο

Οι παίκτες σκάλιζαν σε ένα ξύλο δύο δίσκους που ενώνονταν στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα, πάνω στον οποίο στερέωναν την αρχή μιας κλωστής, την οποία στη συνέχεια τύλιγαν γύρω-γύρω. Το γιο-γιο ήταν έτοιμο. Το άφηναν να πέσει και η κλωστή ξετυλιγόταν, ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζευόταν γύρω από τον άξονα.

·      Κρικηλασία

Παιχνίδι με κρίκο, τροχό σαν το σημερινό στεφάνι, το τσέρκι.

·      Αστραγαλίζειν

Το αστραγαλίζειν, το παιχνίδι δηλαδή με τους αστραγάλους ή αλλιώς τα κότσια, ήταν από τα πιο αγαπημένα, τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών. Καμιά φορά αντί για αστραγάλους χρησιμοποιούσαν πετρούλες ή καρύδια και αμύγδαλα, που τους άρεσε και να τα τρώνε! Έκρυβε ο ένας τους αστραγάλους στο χέρι του κι ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστραγάλων ήταν περιττός ή άρτιος.

·      Βασιλίνδα

Ήταν ένα παιχνίδι όμοιο με το «κλέφτες και αστυνόμοι».

·      Ζατρίκιον

Το ζατρίκιον ήταν ένα παιχνίδι που επινόησαν οι Αρχαίοι Έλληνες και το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως σκάκι.

·      Ζάρια/Πεσσοί

Όπως και στις μέρες μας, είχαν σημεία σε κάθε πλευρά, από το 1 μέχρι το 6. Ανήκουν στην κατηγορία των τυχερών παιχνιδιών και ήταν από πηλό, οστά, ελεφαντοστό, χαλκό ή άλλο πολύτιμο μέταλλο.

·      Απόρραξις

Οι παίκτες κτυπούν τη μπάλα με δύναμη στο έδαφος, ώστε να αναπηδήσει. Έπειτα την πιάνουν και την ξανακτυπούν. Όποιος παίκτης πετύχει τα πιο πολλά κτυπήματα κερδίζει. Άλλοτε πάλι πετούν τη μπάλα στον τοίχο και πρέπει να την πιάσουν πριν πέσει στο έδαφος. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν ατομικά ή ανά δύο.

·      Στομάχιον

Το στομάχιον ήταν επινόηση του Αρχιμήδη και αποτελείται από 14 διαφορετικού σχήματος κομμάτια. Θυμίζει πολύ το κινέζικο παιχνίδι τάγκραμ. Στόχος του παιχνιδιού ήταν η άσκηση της παρατηρητικότητας, της μνήμης και της αντίληψης των παιδιών.

·      Τριόδιν

Το τριόδιν ήταν ένα πνευματώδες παιχνίδι που απαιτούσε στρατηγική και παιζόταν ακριβώς όπως η πασίγνωστη τρίλιζα. Παιζόταν από δύο παίκτες που ο καθένας χρησιμοποιούσε τρεις πεσσούς (πούλια).

·      Εννεάδα

Ένα άλλο πνευματώδες παιχνίδι και πιο σύνθετο από το τριόδιν ήταν η εννεάδα. Αυτός που κατόρθωνε να σχηματίσει τριόδιν, τοποθετώντας τρία πούλια σε ευθεία γραμμή, αφαιρούσε οποιονδήποτε πεσσό του αντιπάλου ήθελε. Χαμένος ήταν αυτός που έμενε με δύο πούλια.

·      Πόλις

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού. Αποτελούνταν από μια πινακίδα την «πόλιν», που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνάκια, και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (κύνες). Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια τους εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά.

Το παιχνίδι αναπτύσσει την συντροφικότητα, ασκεί το σώμα, καλλιεργεί το πνεύμα, μαθαίνει τα παιδιά να σέβονται τους κανόνες-νόμους του παιχνιδιού και έτσι να σέβονται και να τηρούν τους νόμους της πατρίδας τους όταν μεγαλώσουν.

Ο Πλάτωνας τόνιζε πάντοτε την ανάγκη οι γονείς να επιτρέπουν στα παιδιά τους να παίζουν ως τα έξη τους χρόνια, με όποια παιχνίδια ήθελαν εκείνα και με όποιο τρόπο ήθελαν. Όμως τόνιζε πως θα έπρεπε να έχουν κάποια κατεύθυνση σε έναν προσανατολισμό εκμάθησης κάποιου επαγγέλματος, το οποίο θα τα οδηγούσε σε μια ήρεμη και γαλήνια ζωή.

Ο Αριστοτέλης έδινε συμβουλές στους γονείς να δίνουν στα παιδιά τους όσο δυνατόν πιο πρωτότυπα παιχνίδια, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη αφοσίωση σε αυτά και να τους ενοχλούν λιγότερο και ταυτόχρονα να αναπτύσσουν δημιουργική φαντασία.

Ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους γονείς να τρέχουν με τον κρίκο για την καλύτερη διατήρηση της σωματικής τους υγείας και τα παιδιά για να παίξουν.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

https://www.mixanitouxronou.gr/kottavos-to-archeo-elliniko-pechnidi-me-to-opio-i-archei-zitousan-iono-gia-tis-erotikes-schesis-tous/ (17/4/2020)

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8C%CF%84%CF%84%CE%B1%CE%B2%CE%BF%CF%82 (17/4/2020)

http://www.ekivolos.gr/Ta%20paixnidia%20sthn%20arxaia%20ellada.pdf (17/4/2020)

http://www.mentality10.com/matrix-1984-category/ellada-category/item/1444-ti-paixnidia-epaizan-ta-paidia-stin-arxaia-ellada (17/4/2020)

https://schoolpress.sch.gr/istoriomnemones/%CF%84%CE%B1-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1/ (17/4/2020)

https://www.slideshare.net/vanpap/ss-69567038 (17/4/2020)

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1 (17/4/2020)

https://www.slideshare.net/giakotz/t-73046766 (17/4/2020)

https://www.tilestwra.com/afta-ta-pechnidia-epezan-ta-pedia-stin-archea-ellada/ (17/4/2020)

https://www.hellenichockey.gr/03thegame/historyancient.htm (17/4/2020)

https://greektoys.org/2017/07/03/arxaia-paixnidia-pou-exoun-ftasei-mexri-simera/ (17/4/2020)

http://www.mikrosanagnostis.gr/thema-athina-mathekiafto.asp (17/4/2020)

https://pt.slideshare.net/mobile/Irgia/t-49881030?smtNoRedir=1 (17/4/2020)

http://homouniversalisgr.blogspot.com/2018/12/blog-post_30.html?m=1 (17/4/2020)

https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Athenian_black-figure_lekythos,_525-475_BC,_youths,_ephedrismos,_AshmoleanM,_1890.27,_142577.jpg (17/4/2020)