Πετράκος Παναγιώτης Α3
Όταν κάποιος αναφέρει τον όρο “παιχνίδι” σήμερα, το πιο
πιθανόν είναι να σκεφτούμε κάτι σαν μια κούκλα, ένα αυτοκινητάκι ή κάτι πιο
πρόσφατο, για παράδειγμα ένα βιντεοπαιχνίδι. Όμως, οι περισσότεροι από εμάς δεν
έχουν αναρωτηθεί αν οι αρχαίοι πρόγονοί μας έπαιζαν και αυτοί κάποιου είδους
παιχνίδια ή τι είδους παιχνίδια έπαιζαν. Ας ρίξουμε μια ματιά στα αρχαία χρόνια
και τι έκαναν για διασκέδαση, εκτός από τις γνωστές γιορτές και τελετές.
§ Ατομικά παιχνίδια
▫ Πλαταγή (κουδουνίστρα
Η πλαταγή (λατ. crepitaculum) ήταν ένα παιχνίδι που έδιναν
στα παιδιά στον αρχαίο κόσμο, ελληνικό και ρωμαϊκό. Οι περισσότερες πλαταγές
της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας είναι πήλινες. Ωστόσο, έχουν διασωθεί
κάποια παραδείγματα από ξύλο, οστό και μέταλλο. Κάποιες μοιάζουν με ορθογώνια
κρόταλα. Άλλες έχουν ένα πήλινο σφαιρίδιο ή ένα χαλικάκι, που τοποθετούνταν στο
εσωτερικό του αντικειμένου πριν την όπτησή του, ώστε να παράγεται ήχος. Αντιθέτως,
οι μεταλλικές πλαταγές έφεραν κρίκους που με την κίνηση, παρήγαγαν ήχους.
Πλαταγή
▫ Άθυρμα
Άθυρμα
▫ Ίυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούσαν
τα παιδιά, ήταν η ίυγξ. Σε έναν ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο, άνοιγαν δυο
τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού την περίστρεφαν, την τραβούσαν και την
χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε το πουλί ίυγγα (μυρμηγκοφάγο), από τον
οποίο πήρε και το όνομα του το παιχνίδι. Λέγεται πως ανάλογα με τον παραγόμενο
ήχο μπορούσαν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.
Ίυγγα
Ίυγξ
Τροχός
Οι τροχοί είναι συνήθως χάλκινοι και υπάρχουν μεγαλύτεροι και
μικρότεροι. Η διάμετρος τους κυμαίνεται ανάμεσα στα 80 και 130 εκατοστά. Ο
τροχός δεν είναι όμως μόνο παιχνίδι. Τον χρησιμοποιούσαν και στις παλαίστρες,
όπου γυμνάζονταν οι νέοι. Ο Ιπποκράτης μάλιστα, ο φημισμένος γιατρός, στο
βιβλίο του «Περί Διαίτης», τον συστήνει σε όσους θέλουν να κρατηθούν σε καλή
φυσική κατάσταση.
Αγόρι με τροχό
▫
Χαλκή Μυία (Τυφλόμυγα)
Κανόνες του παιχνιδιού από τα αρχαία
χρόνια: Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε: "χαλκή μύγα
θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την
πιάσεις" και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί.
Αλλιώς το παιχνίδι λεγόταν μυίνδα, δραπετίνδα, ψηλαφίνδα.
Χαλκή Μυία
▫
Ακινητίνδα
Σήμερα γνωστό και με το όνομα αγαλματάκια.
Στην ακινητίνδα, οι παίκτες μόλις δοθεί το σύνθημα πρέπει να μείνουν
ακίνητοι σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνος που θα κουνηθεί βγαίνει από το
παιχνίδι. Στα αγαλματάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραμμή εκτός από ένα.
Αυτό το παιδί βρίσκεται περίπου πέντε μέτρα μακριά από τα άλλα παιδιά και με
γυρισμένη πλάτη λέει: "Αγαλματάκια ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα, μέρα ή
νύχτα. Τα υπόλοιπα παιδιά όταν μιλάει κουνιούνται, όταν όμως ρωτάει απαντούν
"μέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το
παιχνίδι και αν πουν "μέρα" γυρνάει και μένουν όλοι αγάλματα. Τότε
όποιος κουνηθεί μπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι.
Ακινητίνδα
▫
Μπάλα
Αυτό το παιχνίδι παίζεται ως εξής: το
ένα παιδί πετά με δύναμη, τη μπάλα και εκείνη σκάει στο έδαφος και τη πιάνει
ένα άλλο παιδί. Αυτό γίνεται συνεχώς και έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι. Η μπάλα
τους ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων.
Μπάλα
▫
Σκαπέρδα (διελκυστίνδα)
Στην σκαπέρδα, οι παίκτες
καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι, το οποίο έχει μια τρύπα στο κέντρο του, από όπου
περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο
ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούν τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο
ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε
κάθε πλευρά παίκτες.
Σκαπέρδα
▫
Ατραγαλίζειν
Το αστραγαλίζειν,
το παιχνίδι δηλαδή με τους αστραγάλους ή αλλιώς τα κότσια, ήταν από τα
αγαπημένα παιχνίδια των αγοριών και των κοριτσιών. Οι αστράγαλοι προέρχονταν
από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών. Κάποιες φορές, αντί για
αστραγάλους χρησιμοποιούνταν μικρές πέτρες ή καρύδια και αμύγδαλα. Τα παιδιά
έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους», τα μόνα ζυγά. Σε αυτά, ο ένας έκρυβε
τους αστραγάλους στο χέρι του, και ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός
των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος.
Αστραγαλίζειν
§ Ομαδικά παιχνίδια (Ενηλίκων)
▫ Ασκωλιασμός (Ασκί)
Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν
ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: Οι
παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι
και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και στην ευλυγισία.
Τις περισσότερες φορές ο παίκτης έπεφτε κάτω, πράγμα που διασκέδαζε τους άλλους
παίκτες, οι οποίοι αδιαφορούσαν για το αν θα γελούσαν το ίδιο και οι άλλοι μ’
αυτούς, όταν σε λίγο, που θ’ ανέβαιναν κι΄αυτοί στο λαδωμένο ασκί θα πάθαιναν
τα ίδια. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα στην Ήπειρο με την ονομασία Ασκί.
Ασκωλιασμός
▫ Κότταβος
Σκοπός του παιχνιδιού αυτού ήταν να πετύχουν ένα στόχο. Σαν βολή
χρησιμοποιούσαν κρασί που το εκσφενδόνιζαν με το στόμα ή το πετούσαν με το χέρι
κρατώντας ένα ρηχό πιάτο. Στόχος ήταν η πλάστιγγα, μια πιατέλα που ήταν
προσαρμοσμένη ψηλά σε ένα ραβδί, ή έπλεε σε μια λεκάνη με νερό.
Η πλάστιγγα έπρεπε να πέσει κάτω ή να βυθιστεί ή πέφτοντας να γίνει
"καπέλο" σε ένα αγαλματάκι που ήταν στημένο από κάτω.
Ανάλογα με την περίπτωση το χρησιμοποιούσαν και ως μαντείο, ερμηνεύοντας
την τροχιά του κρασιού ή της πλάστιγγας κατά την ελεύθερη πτώση.
Για ανταμοιβή έβαζαν την πλάστιγγα, ή διάφορα άλλα δώρα. Σημασία είχε
όχι μόνο να πετύχουν το στόχο, αλλά και η καλαισθησία της κίνησης και της
τροχιάς του βλήματος κατά το παιχνίδι. Το παιχνίδι ήταν τόσο δημοφιλές, που
κάποιος ονόματι Αθηναίος λένε ότι είχε συγκεντρώσει πλούσια συλλογή
βραβείων.
Κότταβος (τοιχογραφία)
♦
Βιβλιογραφικές Αναφορές